Dzień z życia Niedźwiedzia – wystawa prac zbiorowych Moniki Michaluk i Michała Stachowiaka

Już od 7 maja do 30 września tego roku w Muzeum Okręgowym w Koninie będzie można obejrzeć nietypową wystawę, która zaangażuje widzów w szczególny sposób. Ekspozycja jest podsumowaniem dotychczasowego, twórczego dorobku Moniki Michaluk i Michała Stachowiaka. Wystawa ma charakter prac zbiorowych, obejmuje cały cykl „Etnoilustracje”, a także wybrane motywy z książki pt. „Etnogadki, opowiastki o dawnych obrzędach i zwyczajach”, powstałej we współpracy z etnografem, Witoldem Przewoźnym i wydanej przez Wydawnictwo Albus. Podczas ekspozycji będzie można podziwiać również nowe, niepublikowane dotąd prace autorów. Patronem honorowym wydarzenia jest Narodowe Centrum Kultury i Instytut im. Oskara Kolberga.

Witajcie w naszej bajce

Szczególną atrakcją wystawy pt. Dzień z życia Niedźwiedzia jest to, że łączy ona autorski, bajkowy świat narracji wizualnych, opowiadających o źródłach naszej tradycji z żywymi eksponatami etnograficznymi z muzeum. Wszystkiego będzie można dotknąć i doświadczyć bo na szlaku wystawy czekają niespodzianki - zabawy edukacyjne, sekrety oraz zagadki, które przybliżą historię dawnych przedmiotów użytkowych, a także odsłonią tajniki rzemiosła i dawnych obyczajów – szczególnie przed najmłodszymi. Motywem przewodnim, a zarazem przewodnikiem po wystawie jest tytułowy, tajemniczy Niedźwiedź – słomiarz i niesforny figlarz. Prawdziwą postać tego przebierańca do dziś można jeszcze spotkać w okolicach Wielkopolski. Występuje tu niekiedy w korowodach wiosennych, na przemian ścigany i pojmowany przez innych przebierańców co w symboliczny sposób ukazuje odwieczny taniec człowieka z siłami natury. Zabawy te nazywane są niekiedy tradycyjnym Wodzeniem Niedźwiedzia. Tytułowy Niedźwiedź stał się pierwszym bohaterem autorów i inspiracją do dalszej pracy. To on, dawno temu, zapoczątkował ich przygodę z tematami etnograficznymi oraz związanymi z nimi, sentymentalnymi opowieściami z przeszłości. Teraz magia miesza się z rzeczywistością bo w Muzeum Okręgowym w Koninie, podczas wystawy Dzień z życia Niedźwiedzia, oprócz bajkowego figlarza będzie można spotkać również jego pierwowzór – prawdziwą, niemal dwumetrową replikę postaci, która znalazła się wśród eksponatów wystawienniczych dzięki uprzejmości Muzeum Etnograficznego w Toruniu.

Historia kołem się toczy

Dzień z życia Niedźwiedzia to nie tylko tytuł wystawy prac zbiorowych Moniki Michaluk i Michała Stachowiaka. To także nawiązanie do pierwszego tytułu ich debiutanckiego projektu, który początkowo nazywał się właśnie Etnoilustracje czyli dzień z życia Niedźwiedzia. Następnie prace z tego cyklu zafunkcjonowały po prostu jako Etnoilustracje i szybko zdobyły uznanie widzów, instytucji kulturalnych oraz etnografów. Z czasem cykl został  poszerzony o nowe narracje i sceny obrzędowe ukazujące różnych bohaterów – również tych wywodzących się z innych regionów Polski. Etnoilustracje były wystawiane wielokrotnie. Znalazły się między innymi na wystawie zbiorowej w Chińskiej Galerii Narodowej w Pekinie podczas wystawy pt. Od źródeł do inspiracji. Motywy etniczne w polskim wzornictwie. Właśnie tutaj, wśród projektów innych polskich autorów, prace Michała Stachowiaka i Moniki Michaluk reprezentowały kraj. Wystawa odbyła się z inicjatywy Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie i Wydziału Kultury Ambasady RP. Jej celem była prezentacja projektów i twórców wyznaczających nowe trendy we współczesnym, polskim wzornictwie. Od tamtego czasu autorzy zaprojektowali również książkę - napisaną wspólnie z etnografem, Witoldem Przewoźnym (Etnogadki, opowiastki o dawnych obrzędach i zwyczajach, Wydawnictwo Albus). Książka ukazuje naturalną koncepcję czasu i powiązany z nim, cały roczny cykl obrzędowy, odsłania źródła i niekomercyjne aspekty świąt oraz pokazuje jak wyglądało życie i rzemiosło na dawnej wsi. Choć Niedźwiedź wcale nie należy tutaj do bohaterów i nie jest częścią fabuły, podobna postać pojawia się tylko raz – zaledwie jako drobny szczegół w jednej ze scen - na pamiątkę stwora, od którego zaczęła się cała przygoda autorów z tradycją, opowieściami i dawnym, legendarnym światem. A on – jak się będzie można przekonać podczas wystawy - wcale nie jest nam tak odległy.

Zabawa nie tylko od święta

Według ludowych wierzeń tytułowy Niedźwiedź był symbolem siły i nadludzkiej witalności, symbolizował także siły nadprzyrodzone. Uważano, że zapadając w zimowy sen przenosił się do innej przestrzeni, niedostępnej dla ludzi. W wielkopolskiej obrzędowości na Niedźwiedzia zawsze wybierano najsilniejszego chłopaka we wsi. Owijano go całego słomą lub wysuszonymi grochowinami, a na głowie upinano kawał strzechy, czyli tak zwaną słomianą czapę. Choć nie wyglądał jak niedźwiedź, którego wszyscy znamy z atlasów przyrodniczych - to jednak wierzono, że w takim stroju przebieraniec nabierał mocy tego zwierzęcia. W narracji wystawy Dzień z życia Niedźwiedzia tytułowy bohater również ma moc – tym razem przemieszczania się w czasie i w przestrzeni. W autorskim opracowaniu Niedźwiedź to stwór z pogranicza światów – zarówno tego dawnego, dziś już niemal bajkowego, związanego z tajemnicami naszych przodków jak i tego materialnego, muzealnego – pełnego dawnych przedmiotów, które wciąż mają swoje znaczenie, a dzisiaj mogą być dla nas istnymi wehikułami czasu. Niedźwiedź – przewodnik prowadzi nas przez różne światy – małe wsie, domostwa i pory roku. Stroi przy tym rozmaite figle przez co przedstawia nam się bliżej, a przy okazji zdradza etnograficzne ciekawostki. Skłania też do zadawania sobie pytań – między innymi na temat tego czym dziś jest dla nas rękodzieło i tradycja? Wystawa będzie główną atrakcją podczas Nocy Muzeów z Muzuem Okręgowym w Koninie. Prace zlokalizowane są nie tylko na sali głównej. Podążając tropem figlarnego przewodnika będzie je można odnaleźć również na terenie całego kompleksu muzealnego. Tym samym widzowie odkryją kolejne narracje, a wraz z nimi – nowe eksponaty etnograficzne i ich historie.

Dzień z życia Niedźwiedzia, wystawa prac zbiorowych Moniki Michaluk i Michała Stachowiaka

Kurator: Elżbieta Sztamblewska / Muzeum Okręgowe w Koninie

Organizator: Elżbieta Barszcz / Muzeum Okręgowe w Koninie

Design, koncepcja, narracja: Monika Michaluk, Michał Stachowiak

Opisy etnograficzne (Etnoilustracje): Witold Przewoźny